Melih Peker
Şef Gümüş Kıvrım
- 21 Ocak 2010
- 70.098
- 48.617
- 4.843
Öncelikle Propriosepsiyon nedir ondan bahsedelim :
[FONT="]Propriosepsiyon; eklemlerin boşluktaki pozisyonunu, konumunu, hareketini algılama duyusudur. Eklemde yer alan kapsül ve bağlar, eklemin etrafındaki kas dokusu ve tendonlar, içerdikleri bir takım özelleşmiş hücreler aracılığı ile merkezi sinir sistemine iletilir.
Eklemler etrafında bulunan özelleşmiş mekanoreseptörler (hücrelerin duvarlarında bulunan nörokimyasal maddelere duyarlı iletişim noktaları diyebiliriz) merkezi sinir sistemi ile iskelet sistemi arasındaki haberleşmeyi sağlarlar.
Propriosepsiyon aslında vücudun bütün hareketsel fonkisyonlarını kişinin uzayda bulunduğu noktayı gözü kapalı kavrayabilmesi ve buna göre hareketlerini ve dengesini istemsiz hesaplayabilmesidir.
[/FONT]
Fazla detaya girmeden işin fizyolojisini anlatacağım.Örnek olarak konumuzla alakalı olduğu için diz eklemini ele alalım.
Kasların hareket kabiliyetini belirleyen sinir sisteminin elektriksel iletimi nöron denilen kablo benzeri hücreler tarafından sağlanır.Tendonlar etrafında hem duyusal hem de hareketi sağlayan motor nöronlar ve bir de propriosepsiyondan sorumlu gamma nöronlarları vardır.
[/FONT]
Dizinize bir darbe aldığınızda bu duyu reseptör ve nöronları ile beyne iletilirken, hareket etmek istediğinizde kaslara iletim motor nöronları üzerinden olur.Yani duyu nöronları ileti götürürken , motor nöronları getirir diyebiliriz.Peki gamma nöronlarının işlevi nedir?
bir nevi bu hareketlerin milimetrik hassasiyetini ayarlamada işlev görüyorlar diyebiliriz.
[/FONT]
Örnek vermek gerekirse, kaleye doğru koşuyorsunuz ve önünüzde seken bir top var.Ayağınızı ve bacağınızı her hareket ettirdiğinizde motor nöronlar çalışıyor, eğer bir ağrı yada sıcaklık hissi oluşursa örneğin darbe gibi duyu nöronları bunu iletiyor.
ancak ayağımızı yere her bastığımızda , diz eklemimiz etrafındaki tendon ve kaslar , eklemi saran bağlar her titreştiğinde gamma nöronlar bunun şiddetini beyne iletiyor.Beyin de bu uyarı şiddetine göre ayağınızı ve bacağınızı ne kadar hızlı hareket ettireceğinizi belirliyor.Topa vurmak istediğinizde ayağınızı vereceğiniz açıdan tutun, topa dokunduğunuzda saliselerle bile ayağınızda ve dizinizde oluşan titreşimler ile bunun hassasiyetini belirliyor ve ona göre topa vuracağınız şiddeti artırıyor yada azaltıyor.Siz tabii ki bunu fark etmiyorsunuz, topu pazara yollarsanız galiba fazla dibine girdim yada sert vurdum diye hayıflanıyorsunuz.
Aynı şekilde çalım atmak istediğinizde, her iki ayağınızdan vucüdunuzun açısı, dönüş hızınız ve ayağınızın tabanına uygulanacak kuvvet ile dizinizden alacağınız güç hepsi hesaplanıyor.
Gelelim konumuza , spor yaralanmaları..
[/FONT][FONT="]Yapılan çalışmalar, eklemi oluşturan kapsül, ligaman gibi yumuşak dokuların harabiyetinde buradaki reseptörlerin de etkilendiğini ortaya koymuştur. Örneğin bir diz eklemi yaralanması meydana geldiği zaman diz eklemi etrafındaki yumuşak doku hasar görecek dolayısıyla bu yumuşak dokuda yer alan reseptörler etkilenecekler ve propriosepsiyon duyusu net ve sağlıklı algılanamayacaktır. Ağrı ve ödem geçtiğinde tekrar yarışmaya dönüldüğünde eklem çevresindeki reseptörler eski hassasiyetinde olmayacak dolayısıyla sporcu yaralanma riskiyle öncekinden çok daha büyük bir olasılıkla karşı karşıya kalacaktır.
Peki bu propriosepsiyon reseptörleri tedavi sonrası tamamen normale dönüyor mu?
Diz ekleminde ön çapraz bağ yaralanmalarını ele alırsak evet araştırmalar tamamen dönmedikleri ortaya koymuşlar, yapılan çalışmalar daha çok fiziksel testler üzerine olduğundan %100 bir uzlaşı yok , araştırmaların niceliği bu konuda biraz yetersiz kalsa da ön çapraz bağ yaralanmnası esnasında akut dönemde bu reseptörlerin işlevini yitirmesine bağlı ciddi propriosepsiyon kaybı olduğu muhakkak.
Propriosepsiyon fonkisyonu ne kadar zamanda düzelir?
Bazı çalışmalar ACL ( ön çapraz bağ ) rekonstriksiyonu sonrası en erken 6 ayda klinik olarak fonksiyonların düzeldiğini ama kontrol grupları yada normal olan diğer bacakla kıyaslandığında az da olsa bir farkın olduğunu göstermişler.Bazı araştırmacılar sporcular açısından tama yakın düzelmenin 2 yada 3 yılı bulabileceğiniz söylüyor.
Bruma'nın özgüven sorunu ve rehabilitasyon süreci
Fark ettiyseniz bu propriosepsiyon işlevleri bir futbolcunun , özellikle de bir kanat ve forvet oyuncusunun öne çıkan dripling, top kontrol, şut ve çalım özelliklerini bire bir etkiliyor.Bu eylemlerde sporcunun elde ettiği başarısız sonuçlar kendine olan özgüvenini ciddi düşürdüğünden oyuncunun eski günlerine geri dönmesi beklendiğinden fazla sürebiliyor, bazen de hiç dönemiyebiliyor.
Hatırlarsanız Bruma sakatlık sonrası takıma döndüğünden her ne kadar hızından çok fazla kaybetmese de o alışageldiğimiz asimetrik çalım atma ve dikine adam geçme yeteneklerini çok daha az sergiler olmuştu.Top ayağına ne zaman gelse , ya geri pas atıyor yada verkaç deniyordu.
Şimdi kamp döneminde eski Bruma'dan örnekler sergilediğini ve her geçen gün kendine olan özgüveninin arttığını gördükçe bu konuda rehabilitasyon sürecinin ne kadar önemli olduğunu bir kez daha anlıyoruz.
ACL rehabilitasyonunda proprioseptif egzersizlerin önemi :
Propriosepsiyonu sağlayan reseptörlerin hızlı adaptasyon gösterme özellikleri vardır. Yani uygun egzersiz programları ile reseptörlerin daha hassas iletiyi oluşturmalarını ve eklemde daha dengeli bir hareket oluşmasını sağlayabiliriz. [/FONT]Evet, hepimiz şunu bilmeliyiz ki proprioseptif sistem uygun rehabilitasyon programları ile geliştirilebilir. Travma geçirmeyen sporcular da programlarına proprioseptif egzersizlerin ilave edilmesinden fayda görebilirler. Eklemlerin propriosepsiyon duyusunu geliştirmeye yönelik programlar yaralanmaya karşı sporcuları koruyabilir.
Bu konuda takım kondisyoner, fizyoterapist ve sağlık ekibine düşen görevi söylememe gerek yok, zaten sağlık ekibimizin başında deneyimli bir ortopedisyen olan Yener abi bulunuyor.Bizim taraftar olarak genç oyuncularımız sahalara yeni döndüğünde onların özgüvenini perçinleyici olarak destek olmamız , topu her kaptırdığında yada başarısız girişmlerinde morallerini yüksek tutmamız gerekir. Bruma'nın geçtiğimiz senelerde ıslıklandığını hatırlatmama gerek yok sanırım?
Bruma eskisi kadar iyi olabilecek mi bunu zaman gösterecek.Ama bilimsel olarak 2 seneyi bulan rehabilitasyon sürecinde bence artık eski günlerine dönmesi için bir engel bulunmuyor.Dileğimiz tekrar sakatlık yaşamaması ve potansiyeline erişmek üzere her gün kendini geliştirerek skora katkıda bulunmasıdır.Bu gözler kara aslanı çok özledi, dilerim satılmaz ve taraftarın sahalara dönmesi için emsal olur.
Kaynaklar :
1.Proprioception in anterior cruciate ligament deficient knees and its relevance in anterior cruciate ligament reconstructionMandeep S Dhillon, Kamal Bali, and Sharad Prabhakar
2.The Guide to Rehabilitation of AnteriorCruciate Ligament (ACL) Reconstruction
3.Proprioception FollowingAnterior Cruciate Ligament ReconstructionScott M. Lephart, Mininder S. Kocher,Freddie H. Fu, Paul A. Borsa, and Christopher D. Harne
4.PHYSIOTHERAPY FOLLOWING ACL RECONSTRUCTION PROTOCOL
5.Postural Control after Anterior Cruciate Ligament Reconstruction and Functional Rehabilitation
